Diagram Ishikawy – czym jest wykres rybiej ości?

Diagram Ishikawy, nazywany również diagramem przyczynowo–skutkowym, diagramem ryby czy wykresem rybiej ości, jest jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanych w doskonaleniu jakości w firmie. Są tacy, którzy nazywają go nawet, „królem wszystkich narzędzi jakościowych”. Został stworzony przez japońskiego inżyniera Kaoru Ishikawę, profesora Uniwersytetu Tokijskiego, w latach 60-tych XX wieku. Jest to graficzne narzędzie, które pomaga zidentyfikować prawdopodobne przyczyny problemów w procesach produkcyjnych lub usługowych, i jest wykorzystywane w koncepcji lean manufacturing.

Wykorzystanie diagramu Ishikawy – graficzna analiza źródeł problemu

Opisywany w tym artykule diagram jest narzędziem służącym do analizy przyczyn problemów. Składa się z osi poziomej reprezentującej problem oraz odchodzących od niej linii, które symbolizują domniemane przyczyny problemu (stąd skojarzenie ze szkieletem ryby). Linie te są zazwyczaj podzielone na kategorie (5 głównych przyczyn, tzw. 5M + E), takie jak:

• ludzie (Manpower),
• procesy (Methods),
• materiały (Materials),
• maszyny (Machinery),
• zarządzanie (Management),

często wzbogacone także o kategorię dodatkową – środowisko (Environment).

Dzięki diagramowi można zaobserwować, jak wiele czynników może wpływać na dany problem. W zależności od domeny, w jakiej diagram Ishikawy jest wykorzystywany, można do jego tworzenia stosować różne kategorie przyczyn. Każda z nich rozwinięta jest o przyczyny szczegółowe, a gdy zachodzi konieczność – również o podprzyczyny.

Dowiedz się więcej o rozwiązaniach DSR 4FACTORY

Jaka jest ogólna budowa diagramu Ishikawy?

Tworzenie diagramu Ishikawy polega na zbieraniu informacji od zespołu pracowników z różnych dziedzin, którzy posiadają wiedzę na temat analizowanego problemu. Następnie, na dużym arkuszu papieru lub tablicy, rysuje się oś poziomą reprezentującą problem i odchodzące od niej linie reprezentujące potencjalne przyczyny. Kategorie przyczyn są zazwyczaj zapisywane na końcach tych linii.

W kolejnym kroku w każdej z kategorii przyczyn określa się już same przyczyny, które stanowią problem do rozwiązania. Aby jak najlepiej wykorzystać potencjał diagramu Ishikawy ważne jest, aby skupić się przy określaniu przyczyn na jednej kategorii. Dopiero po wyczerpaniu wszystkich można przejść do kolejnej kategorii.

Kroki potrzebne do stworzenia wykresu przyczynowo-skutkowego: analiza problemu i budowa wykresu Ishikawy

Wiemy już czym jest i do czego służy diagram rybiej ości. Czas na poznanie kroków niezbędnych do jego przygotowania. Wykreślenie diagramu obejmuje następujące etapy:

1. Określenie problemu: Rozpocznij od określenia problemu lub skutku, który chcesz zbadać. Jest to punkt wyjścia do identyfikacji przyczyn problemu.
2. Zbieranie zespołu: Zbierz zespół pracowników, którzy posiadają wiedzę na temat analizowanego problemu. Burza mózgów z udziałem różnych specjalistów może pomóc w identyfikacji szerokiej gamy przyczyny występowania problemu.
3. Tworzenie diagramu: Na dużym arkuszu papieru lub tablicy narysuj oś poziomą reprezentującą problem, a następnie odchodzące od niej linie reprezentujące potencjalne przyczyny. Każda kategoria przyczyn powinna być zapisana na końcach tych linii.
4. Identyfikacja głównych kategorii przyczyn: Napisz sześć głównych kategorii na planszy lub tablicy, takich jak metody, maszyny, ludzie, materiały, pomiary i środowisko.
5. Identyfikacja przyczyn w poszczególnych kategoriach: W każdej z kategorii określ przyczyny, które stanowią problem do rozwiązania. Można również rozbudować diagram o podprzyczyny należące do zdefiniowanych wcześniej przyczyn.
6. Analiza i dyskusja: Przeprowadź analizę diagramu (kategorie możliwych przyczyn powinny być wtedy uszczegółowione) oraz dyskusję w celu odszukania wzajemnych powiązań i przyczyn uzupełniających najmniej ważnych dla każdej kategorii.
7. Zastosowanie diagramu: Diagram Ishikawy jest stosowany przede wszystkim w sytuacjach, gdy trzeba mieć szerokie pojęcie o możliwych przyczynach, które spowodowały problem oraz gdy uczestnicy w grupie roboczej łatwo tracą koncentrację, a zatem wsparcie wizualne może być użyteczne.

Zastosowanie diagramu Ishikawy i jak jego użycie może pomóc w rozwiązywaniu problemów?

Diagram Ishikawy pozwala na identyfikację prawdopodobnych przyczyn problemów w procesach produkcyjnych, usługowych czy biznesowych. Jest szczególnie przydatny w sytuacjach, gdy problem wydaje się złożony i może mieć wiele potencjalnych źródeł. Jest to również narzędzie, które pomaga zespołom pracowników w analizie badanych problemów i podejmowaniu działań naprawczych. Należy stosować go przede wszystkim w sytuacjach, w których potrzebujemy globalnego przeglądu wszystkich obszarów, ponieważ istnieje podejrzenie, że odpowiedzialnych za problem jest kilka możliwych przyczyn. Ma zastosowanie we wszystkich działaniach biznesowych: analizie ryzyka, projektowaniu produktu, zarządzaniu projektami czy kontroli jakości. Ponadto, używając diagramu rybiej ości do analizy potencjalnych niedoskonałości procesu, można nim wykryć przyszłe zaburzenia wystarczająco wcześnie, by nie spowodowały potencjalnych niepowodzeń w przyszłości, a   wraz z upływem czasu, chaosu w przepływie pracy.

Przeczytaj również: Planowanie i wdrażanie skutecznego systemu działań naprawczych w 7 krokach

Do czego to narzędzie nie powinno być używane?

Diagram Ishikawy nie jest odpowiedni do analizy sytuacji, które wymagają natychmiastowego działania, ponieważ jego tworzenie może zająć pewną ilość czasu. Nie warto po niego sięgać także wtedy, gdy problem jest mały (przypadek użycia „armaty na muchę”). Ponadto, nie powinien być używany jako narzędzie do szukania winnych za wystąpienie problemu. Jest to narzędzie służące do identyfikacji wszystkich możliwych przyczyn, a nie do przypisywania winy.

Nie jest celowym wykorzystywanie diagramu Ishikawy także w sytuacjach, w których znamy doskonale przyczynę źródłową. W takim przypadku zamiast wykonywać kolejny diagram przyczynowo – skutkowy, czas ten powinien zostać poświęcony na eliminację źródła problemu.

Diagram rybiej ości – przykłady zastosowania wykresu Ishikawy:

Poniżej przedstawiono kilka, różnych przykładów możliwości użycia wykresu rybiej ości.

• Przemysł produkcyjny: W przedsiębiorstwie produkcyjnym, zespół inżynierów użył diagramu Ishikawy do zidentyfikowania przyczyn niskiej wydajności linii produkcyjnej. Dzięki temu narzędziu udało im się rozpoznać kilka czynników, m.in. problemy z maszynami i niedostateczne wyszkolenie pracowników.
•  Usługi: W firmie świadczącej usługi logistyczne, zespół menedżerów wykorzystał diagram Ishikawy do zrozumienia przyczyn opóźnień w dostawach. Okazało się, że główne przyczyny to problemy z organizacją tras oraz niewłaściwe zarządzanie czasem.
• Branża kosmetyczna: W salonie fryzjersko-kosmetycznym, zastosowanie diagramu Ishikawy pomogło w identyfikacji przyczyn problemów z jakością usług. Analiza przyczyn i podprzyczyn była szczególnie przydatna w poprawie jakości usług świadczonych przez salon.
• Bankowość: Diagram Ishikawy został wykorzystany przez bankowców do analizy przyczyn konkretnych problemów, takich jak opóźnienia w płatnościach, nieprawidłowe spłaty czy niezwiązane z polityką kredytową ryzyka. Dzięki temu narzędziu bankowcy mogli określić przyczyny i podejmować odpowiednie działań korygujące.

Diagram Ishikawy jest wszechstronnym narzędziem, które może być stosowane w różnych branżach i dziedzinach, aby pomóc firmom w identyfikacji i rozwiązywaniu powstałych problemów. Jednakże, jego skuteczność zależy od produktywności i zaangażowania zespołu oraz właściwego zdefiniowania problemu i jego przyczyn.

Jakie są rodzaje układów diagramu przyczynowo skutkowego i czym się różnią?

Istnieją różne rodzaje układów diagramu przyczynowo-skutkowego, które różnią się od siebie sposobem analizy przyczyn problemów.

Pierwszy z nich wykorzystywany jest w sytuacjach, gdy analizowany jest skutek nieprawidłowej sytuacji, a następnie identyfikuje się wszystkie możliwe przyczyny, które go spowodowały. Najczęściej wykorzystuje się kategorie przyczyn, takie jak wspominane już wcześniej: ludzie, procesy, materiały, maszyny, środowisko i zarządzanie.

Drugi rodzaj to analiza przyczyn w poszczególnych kategoriach, gdzie w każdej z kategorii określa się przyczyny, które stanowią problem do rozwiązania. Jak wspomniano już wcześniej, diagram Ishikawy może być rozbudowany o podprzyczyny należące do zdefiniowanych wcześniej przyczyn.

Korzyści ze stosowania diagramu Ishikawy:

Korzystanie z diagramu Ishikawy może przynieść wiele korzyści dla firm. Poznajmy niektóre z nich:

• Identyfikacja przyczyn problemów: Diagram Ishikawy pomaga zidentyfikować wszystkie możliwe przyczyny problemów, co pozwala na skuteczne rozwiązanie problemów w firmie (rozwiązywanie problemu, a nie jego objawów; identyfikacja wąskich gardeł);
• Wiązanie skutków z przyczynami: Diagram Ishikawy łączy skutki z przyczynami, co pozwala na zrozumienie, jak wiele czynników może wpływać na dany problem;
• Analiza problemów: Diagram Ishikawy jest przydatny w analizie problemów i podejmowaniu działań naprawczych;
• Burza mózgów: Budowa diagramu Ishikawy opiera się na burzy mózgów zespołu pracowników, co pozwala na wykorzystanie wiedzy i doświadczenia całego zespołu;
• Hierarchiczna struktura: Struktura diagramu Ishikawy jest hierarchiczna, co pozwala na uporządkowanie i logiczne przedstawienie przyczyn problemów;
• Rozszerzenie horyzontów myślenia: Diagram Ishikawy rozszerza horyzonty myślenia u osób przeprowadzających analizę, co pozwala na lepsze zrozumienie problemów i ich przyczyn;
• Skuteczność: Diagram Ishikawy jest skutecznym narzędziem w zarządzaniu jakością w przedsiębiorstwach produkcyjnych.

Przeczytaj również: JIDOKA – jeden z filarów Toyota Production System (TPS)

Podsumowując

Diagram Ishikawy należy stosować do analizy przyczynowo-skutkowej. Jest wykorzystywany do identyfikacji i analizy związków przyczynowo-skutkowych w celu rozwiązania problemów. Jest skutecznym narzędziem w zarządzaniu jakością w różnych branżach, ponieważ pozwala na identyfikację przyczyn nieprawidłowości, analizę ich wpływu na jakość oraz podejmowanie działań korygujących. Jest prosty w zrozumieniu, skuteczny, pomaga w identyfikowaniu głównych kategorii możliwych przyczyn stwarzających problemy oraz skupia się na podejściu zorientowanym na działanie. Warto przy tym korzystać z odpowiednio przygotowanych w czasie rzeczywistym danych produkcyjnych, co znakomicie umożliwia pakiet rozwiązań DSR 4FACTORY.

Dowiedz się więcej o rozwiązaniach DSR 4FACTORY

Przeczytaj także:

Dlaczego harmonogramowanie jest tak krytyczne?

Raport 8D – skuteczna metoda rozwiązywania problemów obsługi procesów biznesowych

Rozwiązywanie konfliktów w zespole

Siła tworzenia sekwencji

Autor: Piotr Słowiński

Project Manager PMP® DSR S.A. z 15 -letnim doświadczeniem we wdrażaniu rozwiązań ERP 4FACTORY (QAD); w DSR S.A. od 10 lat pracuje na stanowisku Starszego Kierownika Projektów. Certyfikat PMI PMP® zdobyty w roku 2012. Ponad 50 projektów implementacyjnych dla Klientów DSR (wdrożenia i upgrade'y systemu ERP 4FACTORY oraz wszystkich rozwiązań z oferty DSR 4FACTORY w wielu różnych konfiguracjach). Doświadczenie w prowadzeniu projektów w zespołach od kilku do kilkudziesięciu osób.